ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Σε κάθε χώρα δίχως εξαίρεση υπάρχουν τόσο τα ευσυνείδητα όσο και τα κακοήθη στοιχεία·
Πρέπει κατ’ αρχή ν’ αναγνωρισθεί ότι η ευθύνη για την αναταραχή σε παγκόσμια κλίμακα, για τους πολέμους που ρήμαξαν την ανθρωπότητα και για την απερίγραπτη αθλιότητα σ’ όλο τον πλανήτη βαρύνει κυρίως μια τάξη με υλιστικές επιδιώξεις η οποία εκμεταλλεύτηκε για αιώνες τις μάζες και χρησιμοποίησε τον ανθρώπινο μόχθο για τους ιδιοτελείς σκοπούς της. Το καπιταλιστικό σύστημα που ερείπωσε τον κόσμο ξεκίνησε με τους φεουδάρχες της Ευρώπης και της Μεγάλης Βρετανίας στο μεσαίωνα, αναπτύχθηκε με τους ισχυρούς εμπορικούς ομίλους της Βικτωριανής εποχής και κορυφώθηκε με μια μειοψηφία καπιταλιστών – κρατική και πολυεθνική – που ελέγχει σήμερα τους παγκόσμιους πόρους. Αυτός ο όμιλος των καπιταλιστών μονοπώλησε κι εκμεταλλεύθηκε τις παραγωγικές πηγές και τα καταναλωτικά αγαθά· εξουσιάζει και διατηρεί τον παγκόσμιο πλούτο μέσα από ένα πλέγμα εγκαθέτων σ’ όλες τις χώρες. Ευθύνεται για τις τεράστιες διαφορές ανάμεσα στους πολύ πλούσιους και τους πολύ φτωχούς· λατρεύει το χρήμα και τη δύναμη που παρέχει· στέκει πίσω απ’ τις κυβερνήσεις και τους πολιτικούς· παρασύρει το εκλογικό σώμα· έχει τη δυνατότητα να υλοποιεί τους ιδιοτελείς στόχους μιας σωβινιστικής πολιτικής· χρηματοδοτεί τις μεγάλες επιχειρήσεις κι ελέγχει το πετρέλαιο, το κάρβουνο, τον ηλεκτρισμό και τα μεταφορικά μέσα· ρυθμίζει φανερά ή κρυφά τις τραπεζικές επενδύσεις.

Η ευθύνη για τη μεγάλη φτώχια που συναντάται σήμερα σε κάθε χώρα του κόσμου βαρύνει κυρίως συγκεκριμένες μεγάλες ομάδες επιχειρηματιών με κοινά συμφέροντα, τραπεζίτες, εκτελεστικά όργανα πολυεθνικών καρτέλ, διάφορα μονοπώλια, τραστ και οργανισμούς καθώς και διευθυντές κολοσσιαίων επιχειρήσεων που εργάζονται για το εταιρικό ή το ιδιωτικό κέρδος. Η δημόσια ευημερία τους αφήνει αδιάφορους εκτός από εκείνες τις περιπτώσεις όπου το κοινό αίτημα για καλύτερες συνθήκες ζωής τους δίνει τη δυνατότητα – σύμφωνα με το Νόμο της Προσφοράς και της Ζήτησης – να διαθέτουν στον κόσμο καταναλωτικά αγαθά, μεταφορικά μέσα και ηλεκτρική ενέργεια, τα οποία θα τους αποφέρουν μακροπρόθεσμα μεγαλύτερα οικονομικά κέρδη. Οι μέθοδοί τους διακρίνονται απ’ την εκμετάλλευση του ανθρώπινου δυναμικού, την καπηλεία των κυριότερων πλουτοπαραγωγικών πηγών του πλανήτη και απ’ την υποκίνηση πολέμων χάρη του ιδιωτικού ή του εταιρικού συμφέροντος.

Τέτοιοι άνθρωποι και οργανισμοί – που στηρίζουν το καπιταλιστικό σύστημα – υπάρχουν σε κάθε χώρα. Οι διάφορες επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και η από μέρους τους οικονομική καταδυνάστευση της ανθρωπότητας επικρατούσαν προπολεμικά σ’ όλα τα έθνη και μολονότι ο πόλεμος τους εξανάγκασε σε υπόγεια δράση, εξακολουθούν να υπάρχουν. Απαρτίζουν μια διεθνή ομάδα, συνδέονται στενά, εργάζονται με πλήρη ενότητα ιδεών και προθέσεων και γνωρίζονται και κατανοούνται μεταξύ τους. Οι άνθρωποι αυτοί συνεργάστηκαν τόσο με τους Συμμάχους όσο και με τον Άξονα· η συνεργασία τους ξεκίνησε πριν απ’ τον πόλεμο και συνεχίστηκε σ’ όλη του τη διάρκεια μέσα από ένα δίκτυο εγκαθέτων, παραπλανητικών επωνυμιών και εικονικών οργανώσεων, βοηθούμενοι από διαφόρων αντιλήψεων ουδέτερα έθνη. Σήμερα, παρά τη συμφορά που προξένησαν στον κόσμο, οργανώνονται εκ νέου και ανανεώνουν τις μεθόδους τους· οι στόχοι τους παραμένουν αμετάβλητοι· οι διεθνείς τους διασυνδέσεις διατηρούνται άρρηκτες· συνιστούν σήμερα τη μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα· επηρεάζουν την πολιτική· εξαγοράζουν τις εξέχουσες προσωπικότητες κάθε έθνους· εξασφαλίζουν τη σιωπή με πιέσεις, δωροδοκίες και εκβιασμούς· συσσωρεύουν πλούτη και αποκτούν μια κίβδηλη δημοτικότητα μέσα από φιλανθρωπικές δραστηριότητες· οι οικογένειές τους ζουν μαλθακά και άνετα και σπάνια αντιλαμβάνονται τη σπουδαιότητα της θείας εντολής για εργασία· περιβάλλονται από όμορφα και πολυτελή πράγματα και αδιαφορούν για τη φτώχεια, την ανείπωτη δυστυχία, την έλλειψη στέγης και στοιχειώδους ρουχισμού, καθώς και για την πείνα και την αθλιότητα της ζωής των εκατομμυρίων ανθρώπων που τους περιστοιχίζουν· συνεισφέρουν σε εράνους και σε εκκλησιαστικά ιδρύματα για να καθησυχάσουν τη συνείδησή τους ή ν’ αποφύγουν τη φορολογία· προσφέρουν απασχόληση σε μυριάδες ανθρώπων αλλά με τόσο μικρές αμοιβές ώστε να είναι κυριολεκτικά ανέφικτη κάθε άνεση, ψυχαγωγία, μόρφωση και μετακίνηση.
Όλα αυτά αποτελούν μια φοβερή μομφή. Όμως τεκμηριώνεται αδιάσειστα· προκαλεί την επανάσταση και αυξάνει την αναταραχή. Οι λαϊκές μάζες σε κάθε χώρα αφυπνίζονται και εξεγείρονται, χαράζοντας μια νέα μέρα. Ένας πόλεμος έχει ξεσπάσει ανάμεσα στα καπιταλιστικά συμφέροντα και στη μάζα της ανθρωπότητας που διεκδικεί τίμια μεταχείριση και δίκαιη διανομή του παγκόσμιου πλούτου.

Ωστόσο μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα υπάρχουν κι εκείνοι οι οποίοι αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο που διατρέχουν τα κεφαλαιοκρατικά συμφέροντα και οι οποίοι έχουν τη φυσική τάση να σκέπτονται σε ευρύτερες και πιο ανθρωπιστικές γραμμές. Οι άνθρωποι αυτοί ανήκουν σε δύο βασικές κατηγορίες:
Η πρώτη περιλαμβάνει τους γνήσιους ουμανιστές που επιδιώκουν το καλό των συνανθρώπων τους και αρνούνται να εκμεταλλευθούν τις μάζες ή να επωφεληθούν από τη δυστυχία των άλλων. Αναρριχήθηκαν αποκλειστικά με τις ικανότητές τους σε θέσεις και αξιώματα ή κληρονόμησαν τη διεύθυνση επιχειρήσεων και δεν μπορούν να αποφύγουν την ευθύνη της διαχείρισης των εκατομμυρίων που περιήλθαν στην κατοχή τους. Στερούνται συχνά της συμπαράστασης των συναδέλφων τους και η δράση τους περιορίζεται σημαντικά απ’ τους υφιστάμενους κανόνες του παιχνιδιού, απ’ την ευθύνη που έχουν απέναντι στους μετόχους καθώς και απ’ την αναγνώριση πως ό,τι κι αν κάνουν – είτε παραιτηθούν είτε συνεχίσουν ν’ αγωνίζονται – η κατάσταση θα παραμείνει αναλλοίωτη. Ξεπερνά τις δυνατότητες ενός ατόμου. Παραμένουν συνεπώς σχετικά ανίσχυροι. Είναι δίκαιοι και τίμιοι, γενναιόδωροι και καλόκαρδοι, με λιτές συνήθειες και με αληθινή αίσθηση αξιών, αλλά δεν μπορούν να επιφέρουν δυναμικές αλλαγές.

Η δεύτερη περιλαμβάνει εκείνους που είναι αρκετά ευφυείς ώστε ν’ αναγνωρίζουν τα σημεία των καιρών· αντιλαμβάνονται ότι το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί να διαιωνίζεται ανενόχλητα μπροστά στις έντονες απαιτήσεις της ανθρωπότητας και τη σταθερή προβολή των πνευματικών αξιών. Αρχίζουν λοιπόν να αναθεωρούν τις μεθόδους τους, να διεθνοποιούν τις επιχειρήσεις τους και να προχωρούν σε κοινοπραξίες με τους υπαλλήλους τους. Η αλλαγή υπαγορεύεται απ’ την έμφυτη ιδιοτέλειά τους και η στάση τους προσδιορίζεται απ’ το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Πέρα απ’ τις δύο αυτές κατηγορίες υπάρχουν κι εκείνοι που δεν εντάσσονται πουθενά· αποτελούν γόνιμο έδαφος για την προπαγάνδα τόσο του ιδιοτελούς καπιταλιστή όσο και του αφιλοκερδούς ουμανιστή.

Θα πρέπει να προσθέσουμε εδώ ότι η ιδιοτελής νοοτροπία και οι χωριστικές τάσεις που διακρίνουν το καπιταλιστικό σύστημα απαντώνται επίσης και στο μικροεπιχειρηματία – στον μπακάλη της γειτονιάς, στον υδραυλικό και στον ψιλικατζή που εκμεταλλεύεται τους υπαλλήλους του και εξαπατά τους πελάτες του. Εκείνο που πρέπει ν’ αντιμετωπίσουμε είναι το παγκόσμιο πνεύμα της ιδιοτέλειας και τον πόθο για εξουσία. Ο Β παγκόσμιος πόλεμος ωστόσο υπήρξε κάτι σαν καθαρτήριο. Επέτρεψε στους ανθρώπους ν’ αντιληφθούν την υποβόσκουσα αιτία του πολέμου – την οικονομική αθλιότητα που προκύπτει απ’ την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών του πλανήτη από έναν πολυεθνικό όμιλο κερδοσκόπων και αρχομανών. Ήρθε πια η ευκαιρία για την αλλαγή.
Ας στραφούμε τώρα στην άλλη παράταξη – την εργατική τάξη.

Σήμερα αντιπαρατάσσονται απ’ τη μια μεριά ένας ισχυρός όμιλος που εκπροσωπεί το καπιταλιστικό σύστημα κι απ’ την άλλη ένας εξίσου ισχυρός όμιλος εργατικών συνδικάτων. Οι προοπτικές και των δύο ομίλων διαμορφώνονται τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Απομένει να δούμε ποιος απ’ τους δύο θα κυριαρχήσει τελικά στον πλανήτη ή κατά πόσο ένας τρίτος όμιλος που θα απαρτίζεται από πρακτικούς ιδεαλιστές, θα προβάλλει και θα επικρατήσει. Οι πνευματικοί άνθρωποι στον κόσμο δε συντάσσονται ούτε με τους κεφαλαιοκράτες ούτε με τους εργάτες όπως δρουν σήμερα· στέκουν στο πλευρό της ανθρωπότητας.

Για χιλιάδες χρόνια, αν ανατρέξουμε στην ιστορία, επικρατούσαν οι πλούσιοι γαιοκτήμονες, οι κληρονομικοί άρχοντες, οι φεουδάρχες, οι δουλοκτήτες, οι έμποροι και οι επιχειρηματίες· εκμεταλλεύονταν τους φτωχούς· επιζητούσαν το μέγιστο κέρδος με το ελάχιστο κόστος. Είναι μια παλιά ιστορία. Στο Μεσαίωνα οι καταπιεσμένοι εργάτες, οι επιδέξιοι τεχνίτες και οι εξειδικευμένοι οικοδόμοι των ναών άρχισαν να δημιουργούν συντεχνίες και στοές για προστασία, συναναστροφή και προαγωγή της τέχνης τους. Οι ομάδες αυτές ισχυροποιήθηκαν με την πάροδο των αιώνων, αλλά η κατάσταση των εργατών παρέμεινε αξιοθρήνητη.
Με τις εφευρέσεις του l8ου και l9ου αιώνα και με την είσοδο της εποχής των μηχανών η θέση των εργαζομένων έγινε οικτρή· οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες, ανθυγιεινές κι επικίνδυνες εξαιτίας της δημιουργίας οικισμών δίπλα σε εργοστάσια. Αυτές εξακολουθούν να ισχύουν όπως μαρτυρά το στεγαστικό πρόβλημα όσων εργάζονται σε εργοστάσια πυρομαχικών καθώς και η κατάσταση που επικρατεί κοντά στα ανθρακωρυχεία της Αμερικής και της Μεγάλης Βρετανίας. Η εκμετάλλευση των παιδιών εντάθηκε. Η καπηλεία του εργατικού μόχθου εξαπλώθηκε· εμφανίσθηκε ο σύγχρονος καπιταλισμός και η οξύτατη διάκριση σε πολύ φτωχούς και πολύ πλούσιους έγινε το εξέχον γνώρισμα της Βικτωριανής εποχής. Απ’ την άποψη της σχεδιασμένης εξελικτικής και πνευματικής ανάπτυξης της ανθρώπινης οικογένειας, που οδηγεί σε πολιτισμένη και καλλιεργημένη ζωή, σε δίκαιο καταμερισμό και σε ίσες ευκαιρίες για όλους, η κατάσταση δε θα μπορούσε να είναι χειρότερη. Η εμπορική κερδοσκοπία κι η βίαιη δυσαρέσκεια διογκώθηκαν. Οι πλούσιοι επιδείκνυαν αδιάντροπα την υπεροχή τους στους φτωχούς, ασκώντας παράλληλα έναν κηδεμονευτικό πατερναλισμό. Το πνεύμα της επανάστασης ξύπνησε στις καταπονημένες μάζες των οποίων ο μόχθος συντελούσε στην ευμάρεια των εύπορων τάξεων.

Άρχισε να διαδίδεται πλατιά η πνευματική αρχή της Ελευθερίας και να απαιτείται η έκφρασή της. Οι παγκόσμιες συνθήκες άρχισαν να διαμορφώνονται στην ίδια κατεύθυνση. Εμφανίσθηκαν κινήματα κάθε είδους που εκπροσωπούσαν αυτή την ανάπτυξη και το αίτημα για ελευθερία. Την εποχή της μηχανής διαδέχθηκε η εποχή των μεταφορών, του ηλεκτρισμού, του αυτοκινήτου και του αεροπλάνου. Παράλληλα αναπτύχθηκαν οι επικοινωνίες με τη χρήση του τηλεγράφου, του τηλεφώνου, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης και του ραντάρ των κομπιούτερ και του internet. Όλα αυτά οδήγησαν στην τωρινή εποχή της επιστήμης που μας πρόσφερε την αποδέσμευση της ατομικής ενέργειας με όλες τις δυνατότητες που απορρέουν απ’ αυτή. Παρά το γεγονός ότι μια μηχανή μπορεί ν’ αντικαταστήσει πολλούς εργάτες, πράγμα που αύξησε κατά πολύ τα κέρδη των κεφαλαιοκρατών, οι νεοσύστατες βιομηχανίες και η επέκταση των δικτύων διανομής δημιούργησαν νέους τομείς απασχόλησης, ενώ ταυτόχρονα οι οικονομικές συνθήκες της πιο υλιστικής περιόδου που γνώρισε ποτέ ο κόσμος δεν έδωσαν μόνο μια μεγάλη ώθηση στο κεφάλαιο αλλά και εργασία σε εκατομμύρια ανθρώπους. Παράλληλα αυξήθηκαν οι δυνατότητες για εκπαίδευση, γεγονός που επέτρεψε στην εργατική τάξη να απαιτήσει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, υψηλότερες αμοιβές και περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Η εργοδοσία όμως δεν έπαψε να αντιστρατεύεται τα παραπάνω· οργανώθηκε ενάντια στα αιτήματα της αφυπνιζόμενης μάζας του λαού και δημιούργησε μια κατάσταση που ανάγκασε την εργατική τάξη ν’ αναλάβει δράση.
Προοδευτικοί άνθρωποι στην Ευρώπη, τη Μεγάλη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να κινητοποιούνται, να γράφουν βιβλία με πλατιά απήχηση, να δίνουν διαλέξεις και να παροτρύνουν την πλουτοκρατική τάξη να συνειδητοποιήσει την κατάσταση και τις φρικτές συνθήκες διαβίωσης των εργατών και των αγροτών. Διάφορες ομάδες πολιτικοποιημένων ατόμων άρχισαν να μάχονται τη δουλεία – εγχρώμων ή λευκών, παιδιών ή ενηλίκων. Η γοργή ανάπτυξη ενός ανεξάρτητου τύπου συνετέλεσε στην πληροφόρηση των “κατώτερων τάξεων”· διάφορα κόμματα ιδρύθηκαν για να θέσουν τέρμα στην κατάφωρη εκμετάλλευση· η Γαλλική Επανάσταση, κείμενα όπως του Μαρξ κι ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος εξανάγκασαν τον κοινό πολίτη να πάρει θέση. Οι άνθρωποι σε κάθε χώρα αποφάσισαν ν’ αγωνιστούν για την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματά τους.
Σταδιακά οι υπάλληλοι και οι εργάτες συνενώθηκαν για την αμοιβαία τους προστασία και τα δικαιώματά τους. Τελικά εμφανίσθηκε ο εργατικός συνδικαλισμός με τα δύο ακαταμάχητα όπλα του: το κήρυγμα για ελευθερία και την απεργία. Πολλοί διαπίστωσαν ότι η ισχύς βρίσκεται στην ενότητα και ότι ενωμένοι μπορούν ν’ αντιμετωπίσουν την εργοδοσία και να διεκδικήσουν απ’ τους κεφαλαιοκράτες ικανοποιητικές αμοιβές, καλύτερες συνθήκες ζωής και τον ελεύθερο χρόνο που δικαιούται κάθε άνθρωπος. Η σταθερή αύξηση της εργατικής δύναμης και η διεθνής της ισχύς είναι ένα πασίγνωστο και επίκαιρο γεγονός.
Στο προσκήνιο του εργατικού κινήματος εμφανίσθηκαν δυναμικοί ηγέτες. Μερικοί εργοδότες που ενδιαφέρονταν ειλικρινά για το προσωπικό τους, τους συμπαραστάθηκαν και τους υποστήριξαν. Αποτελούσαν βέβαια μια μειοψηφία, κατάφεραν όμως να κλονίσουν τη σιγουριά και την εξουσία της πλειονότητας. O αγώνας των εργατών συνεχίζεται· οι κατακτήσεις τους πολλαπλασιάζονται· απαιτούν αδιάκοπα μείωση των ωρών εργασίας και καλύτερα ημερομίσθια, καταφεύγοντας στην απεργία σε περίπτωση άρνησης. Το δικαίωμα της απεργίας, που υπήρξε τόσο χρήσιμο κι αποτελεσματικό στις αρχικές φάσεις του εργατικού κινήματος, τείνει να γίνει μέσον καταδυνάστευσης στα χέρια των αδίστακτων και των άπληστων. Οι ηγέτες των συνδικάτων διαθέτουν σήμερα τόση εξουσία ώστε πολλοί απ’ αυτούς μετατρέπονται σε δικτάτορες και εκμεταλλεύονται την τάξη των εργαζομένων που όφειλαν να υπηρετούν. Τα εργατικά συνδικάτα διαθέτουν επίσης τεράστιες περιουσίες και οι διάφορες συνομοσπονδίες σε κάθε χώρα έχουν συσσωρεύσει ανείπωτα εκατομμύρια. Το εργατικό κίνημα έχει πια γίνει καπιταλιστικό.

Οι επιτεύξεις της εργατικής τάξης και των εργατικών συνδικάτων υπήρξαν αξιοθαύμαστες. Η εργατική τάξη απέκτησε την πρέπουσα θέση της στο κοινωνικό πλαίσιο και τονίσθηκε η ουσιαστική αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Η ανθρωπότητα συγχωνεύεται ταχύτατα σ’ ένα μεγάλο συλλογικό σώμα υπό την επιρροή του Νόμου της Προσφοράς και της Ζήτησης, κάτι που πρέπει να θυμόμαστε. Το πεπρωμένο της φυλής και το δικαίωμα για τη λήψη αποφάσεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, αποφάσεων που επηρεάζουν το σύνολο των ανθρώπων, περιέρχεται στη δικαιοδοσία των μαζών, των εργαζομένων και των απλών πολιτών. Η εμφάνιση των εργατικών συνδικάτων αποτελούσε στην πραγματικότητα μια μεγάλη πνευματική κίνηση που αποσκοπούσε σε μια νέα έξαρση του θείου πνεύματος στον άνθρωπο καθώς και σε μια έκφραση των ενδόμυχων πνευματικών ποιοτήτων της φυλής.
Υπάρχουν ωστόσο αρκετά τρωτά στο εργατικό κίνημα. Αναμφισβήτητα χρειάζεται μια δραστική αναδιάρθρωση. Με την άνοδο στην εξουσία των εργατικών κομμάτων, με την εξάπλωση της δημοκρατίας και του αιτήματος για ελευθερία, με την επιβολή του προλεταριάτου στη Ρωσσία και με τη βελτίωση των εκπαιδευτικών προτύπων της φυλής, είναι φανερό πως πρέπει να υιοθετηθούν νεότερες, καλύτερες και διαφορετικές μέθοδοι για την υλοποίηση των Τεσσάρων Ελευθεριών και την εξασφάλιση ορθών ανθρώπινων σχέσεων. Για να υπάρχουν ορθές ανθρώπινες σχέσεις μεταξύ των εθνών είναι φανερό ότι πρέπει να υπάρχουν ανάλογες σχέσεις ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργατική τάξη (αφού και οι δύο ομάδες αποτελούνται από ανθρώπινα πλάσματα) κι ανάμεσα στις αντιμαχόμενες εργατικές οργανώσεις. Τα εργατικά συνδικάτα μοιάζουν σήμερα με δικτατορικά καθεστώτα εφόσον χρησιμοποιούν την πίεση, τον εκφοβισμό και τη βία για να πετύχουν τους σκοπούς τους. Πολλοί απ’ τους ηγέτες τους είναι αδίστακτοι και φιλόδοξοι, παραδόπιστοι και φίλαρχοι. Οι άθλιες συνθήκες στέγασης και οι πενιχρές αμοιβές εξακολουθούν σήμερα να υφίστανται δίχως να είναι πάντα υπαίτια η εργοδοσία.

Στο μέλλον η εξουσία θα βρίσκεται στα χέρια των μαζών. Χάρη στη συντριπτική τους πλειοψηφία, την οργανωμένη τους σκέψη και τη γοργά αποκαθιστάμενη διασύνδεση των εργατικών κινημάτων σ’ όλα τα μέρη του κόσμου, τίποτε δεν μπορεί να σταματήσει την πρόοδό τους. Το κύριο πλεονέκτημα της εργατικής τάξης απέναντι στους κεφαλαιοκράτες είναι ότι αυτή εκπροσωπεί τα συμφέροντα εκατομμυρίων ανθρώπων, ενώ ο καπιταλισμός περιφρουρεί τα συμφέροντα μιας μειονότητας. Ο γνώμονας για την ανθρωπότητα βρίσκεται στην καρδιά του εργατικού κινήματος.

Είναι ανάγκη να συλλάβουμε κάπως την εικόνα αυτής της παγκόσμιας δυστυχίας που οφείλεται τόσο στον καπιταλισμό όσο και στο εργατικό κίνημα και να τη δούμε ρεαλιστικά και τίμια. H αναμέτρηση ανάμεσα στους καπιταλιστές και τους εργάτες, ανάμεσα στους εργοδότες και τους εργαζόμενους κι ανάμεσα στα κεφαλαιοκρατικά συμφέροντα και τις εκμεταλλευόμενες μάζες ήταν πάντα παρούσα με τη μια ή την άλλη μορφή. Το σπέρμα του κακού μεγάλωσε κι εξαπλώθηκε στην εποχή του ατμού, της επιστήμης, του ηλεκτρισμού και των διηπειρωτικών επικοινωνιών. Το κεφάλαιο έγινε ισχυρότερο· η εργατική τάξη συνέχισε να δυσφορεί και να απαιτεί. Η σύγκρουση κορυφώθηκε με τον παγκόσμιο πόλεμο, έναν τριακονταετή πόλεμο που υποκινήθηκε απ’ τους καπιταλιστές και κερδήθηκε απ’ τους εργάτες.
Προκύπτουν λοιπόν ορισμένα ερωτήματα. Από την απάντησή τους θα εξαρτηθεί κατά πόσο η ανθρωπότητα θα επιλύσει τα προβλήματά της ή η φυλή θα οδηγηθεί σ’ ένα τέρμα:

1. Θα διατηρηθεί στην εξουσία το καπιταλιστικό σύστημα; Είναι άραγε τελείως κακό; Άνθρωποι δεν είναι και οι καπιταλιστές;
2. Μήπως αποβεί τυραννική η εργατική τάξη μέσα απ’ τα συνδικάτα και την αυξανόμενη ισχύ των ηγετών τους;
3. Είναι άραγε δυνατό να οδηγηθούν οι εργάτες και οι κεφαλαιοκράτες σε μια ρεαλιστική συνδιαλλαγή ή συνεργασία; Μήπως καταλήξουμε σ’ ένα άλλο είδος αναμέτρησης μεταξύ των δύο αυτών ομάδων;
4. Με ποιο τρόπο πρέπει να λειτουργήσει ο Νόμος της Προσφοράς και της Ζήτησης ώστε να προκύψει δικαιοσύνη και αφθονία για όλους;
5. Μήπως πρέπει να υιοθετηθεί από ορισμένες κυβερνήσεις κάποια μορφή ολοκληρωτικού ελέγχου προκειμένου ν’ αντιμετωπισθεί η προσφορά και η ζήτηση; Χρειάζεται άραγε να νομοθετούμε για υλικές επιδιώξεις και καλοπέραση;
6. Ποιο θα είναι το αναγκαίο πρότυπο ζωής για τον άνθρωπο της Νέας Εποχής; Θα επικρατήσει άραγε ένας καθαρά υλιστικός πολιτισμός ή θα έχουμε μια πνευματική παγκόσμια τάση;
7. Τι πρέπει να γίνει προκειμένου ν’ αποτραπεί η ανασύνταξη των κεφαλαιοκρατικών συμφερόντων που αποσκοπούν πάντα στην εκμετάλλευση του κόσμου;
8. Τι ακριβώς βρίσκεται στον πυρήνα των σύγχρονων υλιστικών δυσχερειών;

Η απάντηση στο τελευταίο ερώτημα είναι πασίγνωστη: “Η αγάπη του χρήματος είναι η ρίζα κάθε κακού”. Αυτό μας επαναφέρει στη θεμελιακή αδυναμία της ανθρωπότητας – την ποιότητα της επιθυμίας. Έκφραση και σύμβολό της είναι το χρήμα.
Απ’ την απλοϊκή διαδικασία της ανταλλαγής αγαθών (στις πρωτόγονες κοινωνίες) ως την πολύπλοκη και εκπληκτική οικονομική δομή του σύγχρονου κόσμου η επιθυμία υπήρξε το βασικό κίνητρο. Εμφανίζεται σαν ανάγκη ικανοποίησης των ορέξεων, σαν πόθος για αγαθά και αποκτήματα, σαν επιδίωξη για υλική άνεση και λαχτάρα για αγορά και συσσώρευση πραγμάτων, καθώς και σαν πάθος για τη δύναμη και την εξουσία που μόνο το χρήμα μπορεί να εξασφαλίσει. Η επιθυμία αυτή κυριαρχεί και δεσπόζει στην ανθρώπινη σκέψη· αποτελεί το βασικό τόνο του σύγχρονου πολιτισμού μας· μοιάζει με χταπόδι που απομυζά σιγά-σιγά τη ζωή, την αξιοπρέπεια και το μόχθο του ανθρώπου· είναι η μυλόπετρα στο λαιμό του ανθρώπινου γένους.

Η οικειοποίηση, η κατοχή κι ο ανταγωνισμός για την εξουσία υπήρξε ο βασικός τόνος του μέσου ανθρώπου – διχάζει ανθρώπους, οικογένειες, επιχειρήσεις, οργανώσεις, κόμματα και έθνη, τους εργάτες και τους κεφαλαιοκράτες – έτσι ώστε το τωρινό πρόβλημα της ειρήνης και της ευημερίας να θεωρείται πως σχετίζεται κυρίως με τα παγκόσμια αποθέματα και την κατοχή τους.
Οι εκφράσεις που δεσπόζουν στον τύπο, στο ραδιόφωνο και σ’ όλες μας τις συζητήσεις σχετίζονται με την οικονομική συγκρότηση της ανθρώπινης κοινωνίας: τραπεζικοί τόκοι, μισθοί, κρατικά χρέη, αποζημιώσεις, καρτέλ και τραστ, δημοσιονομία και φορολογία – τέτοιες είναι οι εκφράσεις που διέπουν τον προγραμματισμό μας, προκαλούν το φθόνο μας, υποδαυλίζουν τα μίση ή τις αντιπάθειές μας γι’ άλλα κράτη και μας οδηγούν στη διχόνοια. Η αγάπη του χρήματος είναι η ρίζα κάθε κακού.

Υπάρχουν ωστόσο πολλοί άνθρωποι των οποίων η ζωή δε χαρακτηρίζεται από φιλοχρηματία και η σκέψη τους διέπεται απ’ τις ανώτερες αξίες. Αποτελούν την ελπίδα του μέλλοντος, αλλά σαν άτομα είναι εγκλωβισμένα σ’ αυτό το σύστημα το οποίο πρέπει πνευματικά να τερματισθεί. Χρειάζονται και πρέπει να διαθέτουν χρήματα, μολονότι δεν τα αγαπούν· τα πλοκάμια του επιχειρηματικού κόσμου τους τυλίγουν· είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται και να κερδίζουν τα μέσα για να ζήσουν· τα σχέδια τους για να βοηθήσουν την ανθρωπότητα δεν μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς την ανάλογη χρηματοδότηση· η δράση των εκκλησιών είναι υλιστική και – επειδή έχουν απορροφηθεί στην οργανωτική όψη της εργασίας τους – δεν απομένουν παρά λίγα για το έργο του Χριστού, για την απλή πνευματική ζωή. Το έργο των ανδρών και γυναικών καλής θέλησης σε κάθε χώρα φαίνεται να είναι σήμερα δυσβάστακτο και τα προς επίλυση προβλήματα μοιάζουν σχεδόν άλυτα. Οι άνθρωποι καλής θέλησης θέτουν τώρα το ερώτημα: Μπορεί άραγε να τερματισθεί η διαμάχη μεταξύ του κεφαλαίου και της εργασίας και ν’ ανατείλει έτσι ένας νέος κόσμος; Μπορούν άραγε να μεταβληθούν τόσο ριζικά οι συνθήκες διαβίωσης ώστε οι ορθές ανθρώπινες σχέσεις να εδραιωθούν αμετάκλητα;
Οι σχέσεις αυτές μπορούν να εδραιωθούν για τους παρακάτω λόγους:

1. Η ανθρωπότητα υπέστη τόσα δεινά στα τελευταία διακόσια χρόνια ώστε είναι σε θέση να επιφέρει τις αναγκαίες αλλαγές, με την προϋπόθεση ότι θα γίνουν τα ορθά βήματα προτού λησμονηθεί η φρίκη και η οδύνη του β παγκόσμιου πολέμου και σβήσουν οι επιπτώσεις τους απ’ την ανθρώπινη συνείδηση. Τα βήματα αυτά πρέπει να γίνουν αμέσως πριν επουλωθούν οι πληγές του παρελθόντος κι εξαφανισθούν οι συνέπειες του παγκόσμιου πολέμου.
2. Η αποδέσμευση της ατομικής ενέργειας θα αλλάξει τόσο ριζικά τον τρόπο ζωής μας, ώστε πολλά απ’ τα πράγματα που προγραμματίζουμε σήμερα θ’ αποδειχθεί πως έχουν προσωρινή φύση· θα βοηθήσει ουσιαστικά την ανθρωπότητα στο μεγάλο της άλμα απ’ το τωρινό υλιστικό σύστημα σ’ εκείνο που θα διακρίνεται από ορθές ανθρώπινες σχέσεις. Αυτός o νέος και καλύτερος τρόπος ζωής θ’ αναπτυχθεί για τα εξής δύο κύρια αίτια:
α. Τα καθαρά πνευματικά αίτια της ανθρώπινης αδελφοσύνης, της ειρηνικής συνεργατικής προσπάθειας και της σταθερά ανελισσόμενης αρχής της Χριστικής συνείδησης στις καρδιές των ανθρώπων. Μπορεί να φαίνεται ότι αποτελούν ένα μυστικιστικό και ιδεαλιστικό αίτιο· ωστόσο τα αποτελέσματά τους είναι περισσότερο καθοριστικά απ’ όσο νομίζουμε.
β. Το σαφώς ιδιοτελές κίνητρο της αυτοσυντήρησης. Στα ανθρώπινα χέρια η ατομική ενέργεια δεν αποτελεί μόνο μια πανίσχυρη δύναμη που θα οδηγήσει αναπόφευκτα σ’ ένα νέο και καλύτερο τρόπο ζωής, αλλά κι ένα φοβερό όπλο, ικανό να εξαφανίσει την ανθρώπινη οικογένεια απ’ το πρόσωπο της γης.
3. Το σταθερό κι ανιδιοτελές έργο των ανδρών και γυναικών καλής θέλησης σε κάθε χώρα. Το έργο αυτό δεν είναι θεαματικό, αλλά θεμελιώνεται σε ορθές αρχές και συνιστά έναν απ’ τους κύριους συντελεστές της ειρήνης.

Εξαιτίας της ανακάλυψης της ατομικής ενέργειας τόσο οι καπιταλιστές όσο και η εργατική τάξη αντιμετωπίζουν προβλήματα τα οποία θα οδηγήσουν σε κρίση στα επόμενα λίγα χρόνια.
Το χρήμα, η συσσώρευση περιουσιακών στοιχείων και η μονοπώληση των πλανητικών αποθεμάτων απ’ τα οργανωμένα συμφέροντα, σύντομα θ’ αποδειχτούν τελείως άχρηστα και μάταια εφόσον η ενεργειακή αυτή πηγή κι ο τρόπος αποδέσμευσής της περιέλθει στον έλεγχο των εκλεγμένων λαϊκών αντιπροσώπων και δεν παραμείνει μυστικό στην κατοχή μιας μερίδας ισχυρών ατόμων ή κρατών. Η ατομική ενέργεια ανήκει στο σύνολο της ανθρωπότητας. Την ευθύνη για τον έλεγχο της πρέπει να έχουν οι άνθρωποι καλής θέλησης. Αυτοί πρέπει να καθορίζουν τη χρήση της και να τη στρέφουν σε εποικοδομητικές γραμμές προς όφελος όλων των ανθρώπων. Η φόρμουλα ή το μυστικό για την αποδέσμευση αυτής της ενέργειας πρέπει ν’ ανήκει σ’ όλα τα έθνη. Αλλά μέχρι να κατανοήσει πληρέστερα το ανθρώπινο γένος τις ορθές ανθρώπινες σχέσεις, το δυναμικό αυτό πρέπει να περιφρουρείται από ένα διεθνή όμιλο ανθρώπων καλής θέλησης που θ’ απολαμβάνει της εμπιστοσύνης και της προτίμησης όλων των λαών.

Η διοχέτευση της ενέργειας αυτής σε εποικοδομητικά κανάλια και η περιφρούρησή της με τους σωστούς ανθρώπους θα σημάνει την οριστική καταδίκη του καπιταλισμού. Τότε το κύριο πρόβλημα της εργατικής τάξης θα είναι η ανεργία – μια λέξη που έχει τώρα φρικτή σημασία, αλλά θα στερείται τελείως νοήματος στην ερχόμενη χρυσή εποχή. Γιατί τότε οι μάζες θ’ αντιμετωπίζουν πλέον το πρόβλημα του ελεύθερου χρόνου. Όταν το τελευταίο αντιμετωπισθεί κι επιλυθεί, θα διοχετεύσει τη δημιουργική ενέργεια του ανθρώπου σε κανάλια που σήμερα είναι αδιανόητα.

Η αποδέσμευση της ατομικής ενέργειας είναι η πρώτη από μια σειρά εκπληκτικών αποδεσμεύσεων σ’ όλα τα βασίλεια της φύσης· η μεγάλη μελλοντική αποδέσμευση για την ανθρωπότητα θα οδηγήσει στην έκφραση μαζικών δημιουργικών δυνάμεων, πνευματικών ικανοτήτων και ψυχικών ιδιοτήτων που θα καταδείξουν τη θειότητα και την αθανασία του ανθρώπου.

Όλα αυτά βέβαια θα χρειαστούν χρόνο. Ο παράγοντας του χρόνου πρέπει να διέπει περισσότερο από ποτέ τις δραστηριότητες των ανθρώπων καλής θέλησης και το έργο εκείνων που αποστολή τους δεν είναι μόνο να εκπαιδεύουν τους νέους αλλά και να διδάξουν στην ανθρωπότητα την εξαιρετική σημασία των ορθών ανθρώπινων σχέσεων καθώς και τις δυνατότητες που απλώνονται μπροστά της. Ο φθόγγος που πρέπει να κυριαρχήσει και η λέξη που πρέπει να τονιστεί είναι η ανθρωπότητα. Μόνο μια κυρίαρχη αντίληψη μπορεί σήμερα να γλιτώσει τον κόσμο από μια πεισματική οικονομική αλληλοεξόντωση, ν’ αποτρέψει την επάνοδο των παλιών υλιστικών συστημάτων, να εμποδίσει την αναβίωση παρωχημένων ιδεών και θεωριών και να τερματίσει τον αθέατο έλεγχο που ασκούν τα οργανωμένα συμφέροντα καθώς και τη βίαιη δυσαρέσκεια των μαζών. Πρέπει να υποστηρίξουμε την πίστη στην ανθρώπινη ενότητα. Η ενότητα αυτή πρέπει να θεωρηθεί σαν κάτι για το οποίο αξίζει ν’ αγωνιστούμε και να πεθάνουμε· πρέπει ν’ αποβεί το θεμέλιο για κάθε πολιτική, θρησκευτική και κοινωνική αναδιάρθρωση και ν’ αποτελέσει τη βάση των εκπαιδευτικών μας συστημάτων. Η ανθρώπινη ενότητα, η ανθρώπινη κατανόηση, οι ανθρώπινες σχέσεις, η τίμια ανθρώπινη συνδιαλλαγή και η ουσιαστική μοναδικότητα κάθε ανθρώπου – αυτές είναι οι βασικές έννοιες πάνω στις οποίες μπορεί να οικοδομηθεί ο νέος κόσμος και δια των οποίων θα εξαλειφθεί o ανταγωνισμός και θα τερματιστεί η εκμετάλλευση του ανθρώπου απ’ τον άνθρωπο καθώς κι η υφιστάμενη άνιση κατανομή του πλούτου της γης. Για όσο καιρό θα υπάρχουν ακραίες καταστάσεις πλούτου και φτώχειας, οι άνθρωποι θ’ αδυνατούν να εκπληρώσουν το ένδοξο πεπρωμένο τους.

Το Βασίλειο του Θεού μπορεί να προβάλει στη γη και μάλιστα στο άμεσο μέλλον, τα μέλη του όμως δεν αναγνωρίζουν πλούσιους ή φτωχούς, ανώτερους ή κατώτερους, ούτε κι εργάτες ή κεφαλαιοκράτες, αλλά μόνο τέκνα του ενός Πατρός καθώς και το γεγονός – φυσικό κι όμως πνευματικό – ότι όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια. Εδώ βρίσκεται η λύση του προβλήματος που αντιμετωπίζουμε. Για τους πνευματικά σκεπτόμενους δεν υπάρχουν ούτε καπιταλιστές ούτε προλετάριοι· υπάρχουν μόνο άνθρωποι και αδελφοί. Η λύση λοιπόν έγκειται στην αδιάκοπη εκπαίδευση και στην προσαρμογή των αναγνωρισμένων τάσεων των καιρών στο όραμα εκείνων που είναι πνευματικά προσανατολισμένοι κι αγαπούν τους συνανθρώπους τους. Ντ.Κ.